Nieuwe indeling luchtruim

Alle veranderingen van de afgelopen dertig jaar maken ‘groot onderhoud’ aan of beter: modernisering van het luchtruim noodzakelijk. We hebben daarbij heel concrete doelen voor ogen:

• De Koninklijke Luchtmacht heeft behoefte aan een groter oefengebied voor de nieuwe F-35’s. Daarom wordt het huidige oefengebied in het noorden uitgebreid en verdwijnt het oefengebied voor dagelijks gebruik in het zuiden van ons land.
• Een nieuwe indeling van het luchtruim is daarnaast nodig om vliegroutes korter en daarmee duurzamer te maken. Kortere ‘aanvliegroutes’ betekenen: minder omvliegen en dus minder uitstoot van schadelijke stoffen, zoals CO2 en stikstof. Door vliegtuigen meer geleidelijk te laten opstijgen en dalen kunnen we bovendien het geluid op de grond verminderen doordat een piloot minder gas hoeft te geven.

De Rijksoverheid en de luchtverkeersleidingsorganisaties maken samen een nieuwe indeling van het luchtruim waarin zij vastleggen wie wanneer en waar vliegt. Daarbij wordt uitgegaan van het aantal vliegtuigbewegingen dat in de luchthavenbesluiten is vastgelegd. Wat houden de aanpassingen in?

• Het militaire oefengebied in het noorden van het Nederlandse luchtruim wordt uitgebreid. Door deze uitbreiding verdwijnt het huidige militaire oefengebied voor dagelijks gebruik boven het zuiden van het Nederlandse luchtruim. De F-35 is een heel ander vliegtuig dan de F-16, met meer technologie en sensoren die over grotere afstanden kunnen ‘kijken’. Daarom is een groter aaneengesloten oefengebied nodig.
• Door het opheffen van het huidige militaire oefengebied voor dagelijks gebruik in het zuiden, worden kortere routes naar onze luchthavens mogelijk. Nu komen vliegtuigen uit het noordoosten en zuidoosten nog boven het oosten van Flevoland bij elkaar. Dat gaat veranderen. Vliegtuigen uit het zuidoosten kunnen straks in een rechtere lijn naar Schiphol vliegen. Dat heeft een aantal voordelen: het is sneller, bespaart brandstof en vermindert de CO2-uitstoot.
• Bovendien maakt deze nieuwe indeling van het luchtruim het mogelijk dat vliegtuigen vaker en langer vaste routes kunnen volgen bij het opstijgen en landen, en vaker continu kunnen klimmen en dalen. Daardoor kunnen vliegtuigen de luchthavens hoger aanvliegen. Ook zijn ze eerder op grotere hoogte wanneer ze vertrekken. Dat vermindert de geluidsoverlast op de grond.
• Bij het dalen kunnen vliegtuigen straks ongehinderd dalen in plaats van ‘stapsgewijs’. Dat scheelt in geluid en uitstoot van schadelijke stoffen boven woon- en natuurgebieden rond luchthavens. Omwonenden van de luchthavens betrekken we in het gesprek als we veranderingen in de vertrek- of aanvliegroutes voorzien.

Het programma Luchtruimherziening is ingedeeld in drie fasen. Iedere fase wordt afgesloten met een beslissing door de minister van Infrastructuur en Waterstaat en de staatssecretaris van Defensie. Zij zijn samen verantwoordelijk voor het programma Luchtruimherziening.

1. Onderzoek (afgerond)

In de onderzoeksfase is veel contact geweest met belanghebbenden, zoals provincies, omwonenden van luchthavens en de luchtvaartsector. In gesprekken en bijeenkomsten hebben we gezamenlijk onderzocht hoe de toekomst van luchtvaart eruitziet en wat dat betekent voor een nieuwe indeling van het luchtruim. Ook hebben we gesproken over de manier waarop belanghebbenden betrokken willen worden bij het programma Luchtruimherziening. Deze fase is afgerond met de Startbeslissing Luchtruimherziening (april 2019).

2. Verkenning (afgerond)

In de verkenningsfase zijn alternatieven voor de nieuwe indeling van het luchtruim verkend. De verschillende belanghebbenden werden hierbij betrokken. In deze fase is ook duidelijk geworden welke deelprojecten nodig zijn voor de nieuwe indeling van het luchtruim. Deze fase is afgerond met de Voorkeursbeslissing (oktober 2022). Hierin is de nieuwe indeling van het luchtruim in grote lijnen beschreven samen met een analyse van de effecten die worden verwacht op het milieu (uitstoot) en de omgeving (geluid).

3. Ontwerp en realisatie

Met het vaststellen van de Voorkeursbeslissing is de stap gezet naar de volgende fase, de ontwerp- en realisatiefase. In het ontwerp van de nieuwe indeling van het luchtruim stellen we de grenzen van het militaire oefengebied in het noorden vast en hoe vliegroutes in het Nederlandse luchtruim aansluiten op het internationale netwerk van vliegroutes. Ook bij dit ontwerp zal een analyse worden gemaakt van de verwachte effecten op milieu en omgeving. Tussen 2026 en 2030 zal de nieuwe indeling van het luchtruim stapsgewijs worden ingevoerd.

Daarnaast zullen de routes naar de luchthavens Schiphol, Rotterdam-The Hague Airport en Lelystad Airport worden aangepast. Zodat vliegtuigen deze luchthavens hoger kunnen aanvliegen en ongehinderd kunnen dalen (‘continu dalen’). Omwonenden en andere belanghebbenden worden betrokken bij de uitwerking van deze ‘vaste naderingsroutes’, die vanaf 2030 worden ingevoerd.

Luchtvaart heeft impact op de omgeving van luchthavens. Dat is onvermijdelijk. Daarom zoeken we naar de beste balans tussen alle belangen die erbij komen kijken. We willen immers internationaal goed bereikbaar zijn, maar wel met zo weinig mogelijk overlast. Bij het ontwerp van de nieuwe luchtruimindeling staat dat principe centraal. We kiezen de luchtruimindeling waar zo min mogelijk mensen en natuur last van hebben.

Het programma kan alleen succesvol zijn als het wordt uitgevoerd met betrokkenheid van de omgeving. Dat betekent aan de ene kant een goed begrip van de behoeften, belangen en mogelijke oplossingen die de omgeving aandraagt. Aan de andere kant betekent het dat de omgeving goed op de hoogte wordt gehouden over de laatste ontwikkelingen.

De komende tijd worden de aanpassingen in detail uitgewerkt. Dat gebeurt samen met betrokken provincies, gemeenten, de luchtvaartsector en bewoners- en natuurorganisaties. In de komende jaren wordt de nieuwe luchtruimindeling ontworpen:

• In 2024 zijn de eerste schetsontwerpen van het nieuwe luchtruim klaar en zijn hiervan ook de eerste effecten op milieu en geluid berekend die per regio worden verwacht.
• Na politieke besluitvorming begint vanaf 2026 de daadwerkelijke uitvoering, waarbij de aanpassingen in het luchtruim stap voor stap ingevoerd zullen worden.
• Vaste routes voor het opstijgen en landen op Schiphol, Rotterdam-The Hague Airport en Lelystad Airport worden vanaf 2030 ingevoerd.